Tán phét về từ” ăn “trong tiếng Việt

  Ăn rất quan trọng, từ anh phó thường dân đến anh Vua đều phải ăn. Người xưa nói “ Có thực mới vực được đạo” Một trong những câu các bậc chăn dân thường nói“ Nước lấy dân làm gốc- Dân lấy cái ăn làm đầu” không có cái ăn thì dân chết, mà dân chết thì nước mất gốc, mất gốc thì mất cả nước luôn, ý tứ nó thế.

Nói vậy để thấy cái ăn chi phối mọi thứ Có chuyện rất lạ là không ở đâu trên thế giới có loại ngôn ngữ được ghép với từ” ăn” nhiều như trong tiếng Việt. 

   Qủa là trong tiếng Việt mình, động từ “ĂN” được sử dụng và ghép với rất nhiều từ khác để thành một từ mới. Trong tiếng ta  từ ghép có "ăn"  được dùng để chỉ cho một phong cách. Ví dụ người bố nói ..” ăn mặc (hoặc ăn bận) gì luộm thuộm thế!” để cảnh báo người con búi xùi trong trang phục ra đường của mình. Tiếng nước ngoài không có nhưng tiếng Việt mình có rất nhiều. Công khai cướp giật của người khác thì gọi là “ăn cướp”, nhưng làm việc đó một cách bí mật thì gọi là “ăn trộm” . Lừa lúc người ta không để ý mà thò tay móc thì gọi là “ăn cắp”. Người mang chức quyền, có kẻ đến đút lót cho được việc, lòng tham nổi lên mà nhận thì gọi là “ Ăn hối lộ”, bốn cái từ này cùng một duộc với nhau cả. 

  Cái việc cưới hỏi cũng dính đến từ ăn, nhà trai đến nhà gái hỏi vợ cho con gọi là “ Ăn hỏi” mà đến khi làm tiệc cưới để hai trẻ về sống chung thì khách khứa bảo nhau đi “ Ăn cưới” . Nhà có đám ma hoặc kỷ niệm ngày mất của người thân thì mời khách khứa đến “ăn giỗ”, cũng là ăn cỗ đấy nhưng trong nhà đám thì không được nói vậy, nhỡ nói chệch “ăn giỗ” ra “ ăn cỗ” là phiền toái, không khéo hóa ra đi ăn việc vui!

Người sống nhờ vào người khác gọi là “Ăn bám.” xà xẻo tý tiêu chuẩn của người khác gọi là” Ăn bớt “. cùng bè phái là “Ăn cánh” với nhau. Ngày xưa ở đơn vị bộ đội, tiêu chuẩn mỗi anh lính 21 kg gạo một tháng mà quanh năm đói, bây giờ cả nhà năm sáu miệng ăn cũng chỉ hết chừng đó. Chắc có bọn nào ăn cánh với nhau bớt xén đi chớ sao! 

Thuở tráng niên, gặp phải lúc kinh tế khó khăn, đói, gặp cái gì xơi được là ăn tuốt, chẳng kiêng khem gì mà sao người vẫn khỏe. Bây giờ có tuổi, thấm nhuần câu tham thực cực thân nên bày đặt “ăn kiêng”, “ăn chay” . Không dùng đến thìa ,đũa mà dùng tay xơi thì gọi là ăn bốc. Ăn chay mãi nên không đủ chất, thỉnh thoảng chén thêm thịt chó thì hành động đó được gọi là “ăn gian” tức là ăn gian với quyết định của chính mình vậy!!! “ăn chắc” nhất là tránh xa hàng thịt chó, bạn nào rủ rê cũng không đi, đi thì “ăn giải” gì đâu? Chỉ tổ thêm bệnh Gout .

Từ ăn được dùng khá phổ biến cho hành động không phải của người, ví dụ dùng để biết mức độ tiêu tốn nhiên liệu của một chiếc Auto, người ta nói xe này ăn tốn xăng. Cái tàu hỏa này ăn tốn than. Tiền ai cũng thích, đại gia dùng để bao gái, tiểu gia thì “ăn lương” (tiền) của cơ quan thì chỉ dám uống thêm vại bia là may, lấy đâu ra nhiều để thỉnh thoảng ra ngân hàng đổi ra đô : “hôm nay một đô “ăn” bao nhiêu đồng VN?”

   Trai gái sống chung chẳng dính dáng gì đến ăn mà lại bảo là “ăn nằm” , làm việc gì sai mà biết hối cải thì  “ăn năn”. Từ “ăn tạp” được dùng khá phổ biến, cậu quan nào hay ăn hối lộ, tiền Việt, đô hay vàng bạc, xơi tất, quan xã còn nhận hối lộ cả rổ khoai lang!! thế cũng gọi là” ăn tạp”hay “ăn bẩn “
 Tết không chỉ ăn, nhưng nói đến Tết thì phải là "ăn Tết", bà xã mình đi làm tóc, cũng khoe đi làm đầu ăn Tết, kinh !

   Xem ra ở Việt nam ta đúng là tôn cái ăn lên hạng nhất, bây giờ ra phố, thấy hàng ăn nhậu mọc lên như nấm sau mưa, cả dân tộc ra phố, toàn dân nhậu nhẹt, chắc cho bõ mấy chục năm chinh chiến liên miên, ai có việc đi qua viện K, thấy dân chúng nhốn nháo ra vào chữa bệnh đông như trẩy hội thì cũng đừng lấy làm lạ.