Tìm hiểu thể loại thơ Haiku- Nhật bản

Nhật bản là một trong những nước có nền văn hóa gần gũi với nước ta. Trong lịch sử, nền văn hóa lâu đời , độc đáo của họ có sự giao luu, ảnh hưởng qua lại nhất định đến văn học, nghệ thuật Việt nam. Rất nhiều người biết đến Kịch No, đến nghệ thuật trà đạo. Lễ hội hoa anh đào v.v. Và họ cũng có những ảnh hưởng từ văn hóa Hoa hạ như ta mà có điểm chung như dùng chữ tượng hình( chữ Hán) trong văn tự, một điều thuận lợi trong giao lưu văn học Việt Nhật từ những thế kỷ trước.

Văn hóa Nhật trải qua nhiều thời kỳ trong sự phát triển đồng nhất về dân tộc học, vì vậy ít có sự pha trộn. Về thơ ca, họ đã phát triển được những thể thơ độc đáo mà điển hình là thể thơ gọi là thơ Haiku. Có thể nói trong sự giao thoa văn hóa chồng chéo như vậy mà người Nhật có riêng một thể thơ đặc sắc, không lẫn với ai được như vậy là một sự cố gắng lớn, một sự đấu tranh không khoan nhượng để giữ gìn bản sắc dân tộc, rất đáng nể phục. Trường hợp này cũng giống thể thơ Lục bát của ta. Chúng ta tự hào về nền văn hóa dân tộc nhưng cũng nên biết về một thể thơ nổi tiếng của nước bạn, vậy thơ Haiku là gì? Xin giới thiệu một số kiến thức về thơ Haiku để cùng tham khảo.
Thơ Haiku có lịch sử lâu đời, trải qua nhiều biến động lịch sử, đến thời kỳ Edo ( 1603-1867) thơ Haiku đã phát triển rất mạnh, bởi ảnh hưởng sâu rộng của Thiền tông từ đại lục. Vì vậy có thể nói một khoảng thời gian dài trước đó nó đã được nghiên cứu, phôi thai trong tầng lớp có học vấn trong xã hội lãnh chúa cát cứ để biến đổi từ trào lưu mang tính trào phúng.. sang trào lưu mang đậm chất thiền. Các nhà nghiên cứu Nhật cho rằng Thi sĩ Matsuo Basho là người đã khai sinh ra haiku. Đây có lẽ là thể thơ ngắn nhất thế giới bởi mỗi bài haiku, mặc dù đôi khi ta vẫn thấy có những hình thức khác, nhưng thường chỉ vỏn vẹn 17 âm tiết trong 3 câu 5+7+5 (17 âm tiết tiếng Nhật có khi chỉ vài ba từ ít ỏi, 3 câu trong cú pháp haiku cũng thường được viết thành một dòng). Trong thực tế sáng tác, có thể không hoàn toàn tuân thủ nghiêm ngặt quy định này, ta thấy có những bài ngắn hơn, hoặc dài hơn, nhưng phải có 'kigo' tức là 'quý ngữ'. chỉ ra được một mùa nào đó trong năm, nhưng chỉ cần gián tiếp, hay ẩn dụ là đủ, như cách ta nói đến chiếc lá vàng rơi thì có thể hiểu là mùa thu chẳng hạn. Bài thơ Haiku hay khi nó mang được thông điệp mà tác giả muốn truyền đạt đến người nghe qua việc mô tả một nội dung cụ thể, ở ví dụ bài thơ sau đây của Thi sỹ Matsuo Basho:

Tịch liêu
Thấu xuyên vào đá
Tiếng ve kêu.
Bài thơ không cần vần điệu, nhưng thấm đẫm tính thiền sâu sắc, tiếng ve kêu mùa hè, nhưng không gian thật tĩnh lặng, cái yên lặng sâu, sắc đến xuyên qua cả tầng đá cứng, chất thiền định thấy rõ trong sự tịch liêu của không gian, nếu không 'định' được làm sao tác giả có thể cảm nhận được sự yên tĩnh thâm sâu ấy! 'ý tại ngôn ngoại' trong tiếng Việt cũng hàm ý đó.
Trong cuộc thi thơ Haiku vừa qua được tổ chức tại TPHCM có số lượng người tham gia khá đông đảo, xin giới thiệu vài bài thơ Haiku do người Việt sáng tác.
Bên sóng
Vỏ ốc rỗng
Uống biển liên hồi
(Trần Quốc Minh)

Mưa Rước Cá
Mải rơi trên cánh đồng
Biệt tăm bóng cá
(Hồ Trường)

Quả mướp dài
Con ong vụt đến
Đâu người tình xưa
(Tôn Thất Thọ)

(nguồn thơ trích từTTO)

Nếu có thể, xin mời các bạn thử sức với thể loại thơ Haiku này, như một thú chơi tai nhã mới, mà với tài năng của những tâm hồn Việt, rất có thể chúng ta sẽ tạo nên được những tuyệt tác bất hủ.